Rối loạn tình dục nữ

RỐI LOẠN TÌNH DỤC NỮ

ĐẠI CƯƠNG

Định nghĩa

Rối loạn tình dục nữ thường chia làm 3 nhóm:

Rối loạn ham muốn/kích thích tình dục ở nữ (FSIAD)

Rối loạn cực khoái ở nữ

Rối loạn đau khi giao hợp: lo lắng, lo sợ, co thắt cơ bụng và cơ vùng chậu, đau âm đạo khi giao hợp

Yếu tố nguy cơ và nguyên nhân

Tuổi

Mãn kinh tự nhiên hay sau phẫu thuật, hóa trị, xạ trị

Bệnh lý mạn tính như đái tháo đường type 2, bệnh mạch máu, bệnh thần kinh và bệnh lý ác tính

Bệnh lý niệu nữ: sa sinh dục, tiểu không kiểm soát, bệnh lý cơ sàn chậu, đau vùng chậu mạn…

Thuốc: thuốc ức chế serotonin, kháng estrogen như tamoxifen, ức chế aromatase, estrogen uống trong thuốc ngừa thai

Yếu tố tâm lý như trầm cảm, lo lắng, tự ti về ngoại hình, bị lạm dụng tình dục

Yếu tố văn hóa xã hội: mối quan hệ không tốt, bạn tình bị rối loạn tình dục, các giai đoạn căng thẳng trong đời sống và những thông tin về văn hóa, tín ngưỡng

CHẨN ĐOÁN

Phương pháp tốt nhất để chẩn đoán rối loạn tình dục nữ bằng mô hình sinh tâm lý bao gồm hỏi tiền căn tình dục và khám lâm sàng. Xét nghiệm cận lâm sàng thường không cần thiết để xác định nguyên nhân bệnh.

Lâm sàng

Triệu chứng cơ năng: những câu hỏi quan trọng để đánh giá chức năng tình dục

Bạn có đang hoạt động tình dục hay không? (với nam, nữ hay cả hai)

Bạn có bất cứ mối quan tâm nào về sức khỏe tình dục không?

Đánh giá mức độ ham muốn/kích thích

Khả năng đạt được kích thích tình dục (khô âm đạo, cảm giác có dòng máu hay nóng ở cơ quan sinh dục)

Đánh giá khả năng đạt được cực khoái

Bạn có bị đau cơ quan sinh dục? (đánh giá rối loạn đau khi giao hợp, hội chứng tiết niệu sinh dục khi mãn kinh, rối loạn cơ sàn chậu)

Khô, nóng rát âm đạo

Đau khi giao hợp

Triệu chứng thực thể

Khám âm đạo, vùng chậu để đánh giá cơ quan sinh sản, tìm các điểm đau vùng chậu và cơ quan sinh dục, đánh giá tình trạng da của cơ quan sinh dục ngoài.

Kiểm tra vùng âm hộ, môi lớn, môi nhỏ, âm vật, đánh giá sự tiết dịch và tái hấp thu của môi nhỏ

Đánh giá miệng niệu đạo: tìm xem có u, hẹp hay sa niệu đạo, Q tip test

Đánh giá tính chất của vách âm đạo, điểm G-spot, trương lực cơ hành hang và cơ nâng vùng chậu.

Thực hiện pap smear để xác định những thay đổi ở cổ tử cung

Khám thần kinh:

Đánh giá phần cảm giác của 3 nhánh thần kinh thẹn: nhánh lưng âm vật (cảm giác vùng âm vật), nhánh tầng sinh môn (cảm giác vùng tầng sinh môn và môi lớn, môi bé), nhánh trực tràng dưới (cảm giác vùng da quanh hậu môn).

Phản xạ cùng: phản xạ hành hang và phản xạ quanh hậu môn

Tiền căn

Phẫu thuật vùng chậu trước đó (cắt tử cung, buồng trứng)

Hóa trị hay xạ trị

Thuốc

Bệnh lý lây truyền qua đường tình dục

Tình trạng sinh sản

Sử dụng thuốc ngừa thai

Cận lâm sàng

Giảm estrogen

Tăng prolactin

Suy giáp : TSH và fT4

Xét nghiệm cận lâm sàng để phát hiện các bệnh lý mạn tính khác

Đo chức năng cơ vùng chậu

Áp lực đồ bàng quang

Đánh giá chức năng cơ hậu môn

Chẩn đoán xác định

Rối loạn ham muốn/kích thích tình dục ở nữ: thiếu hoàn toàn hay giảm có ý nghĩa sự ham muốn hay kích thích tình dục ở nữ (theo DSM-5). Bệnh nhân nữ phải có 3 trong 6 triệu chứng sau và kéo dài ít nhất 6 tháng:

Thiếu hoặc giảm ham muốn hoạt động tình dục

Thiếu hoặc giảm suy nghĩ và sự ưa thích tình dục

Không có hay giảm sự chủ động tình dục và không nhạy cảm khi được bạn tình kích thích.

Không có hay giảm sự hứng thú hay hài lòng trong suốt các giai đoạn quan hệ tình dục

Không có hay giảm ham muốn hay kích thích tình dục với đối với các kích thích tình dục bên trong và bên ngoài

Không có hay giảm cảm giác của cơ quan sinh dục và các cơ quan khác của cơ thể trong quá trình hoạt động tình dục.

Rối loạn cực khoái ở nữ: chậm hay mất cảm giác cực khoái ở nữ kéo dài ít nhất 6 tháng

Rối loạn đau cơ quan sinh dục-vùng chậu khi giao hợp: bao gồm đau co thắt âm đạo và đau khi giao hợp. Triệu chứng kéo dài ít nhất 6 tháng. Và cần xác định đau khi bắt đầu giao hợp hay khi dương vật đã thâm nhập vào sâu.

ĐIỀU TRỊ

Điều trị tâm lý: tư vấn các yếu tố ảnh hưởng đến ham muốn tình dục

Các bài tập xây dựng mối quan hệ (lên kế hoạch để tạo sự thân mật về sinh lý và cảm xúc)

Hướng dẫn bệnh nhân giao tiếp với nhau (gợi mở về nhu cầu và mối quan tâm về tình dục)

Thay đổi nhận thức về một số sai lầm về niềm tin (như trải nghiệm tốt về tình dục không luôn luôn kết thúc bằng việc đạt cực khoái)

Huấn luyện trí tưởng tượng về tình dục

Bài tập về tạo cảm giác:Là hành động vuốt ve và sờ nắn lẫn nhau của cặp vợ chồng như là cách biểu hiện ham muốn tình dục. Kỹ thuật này do Masters và Johnson đề ra, được coi như là liệu pháp cơ bản cho nhiều loại rối loạn chức năng tình dục. Những bài tập này giúp cho cặp vợ chồng tuy có hứng khởi với cơ thể của nhau nhưng lại không đạt được khoái cực.

Bài tập sàn chậu: là những kỹ thuật nhằm tăng cường sức mạnh cho nhóm cơ cụt- vệ, nhóm cơ này đi từ xương vệ cho đến xương cụt. Tên của bài tập này mang tên của Armold Kegel, người thầy thuốc đã thiết kế bài tập. Mặc dù nhóm cơ cụt-vệ co bóp một cách không chủ ý khi có cực khoái nhưng nhóm cơ này cũng có thể luyện tập để co bóp một cách có chủ ý. Bài tập nhằm giúp các phụ nữ nâng cao trương lực cơ cụt- vệ khi bị nhão đi do thai nghén, lập lại sự kiểm soát tiểu tiện sau sinh đẻ. Nhiều phụ nữ tập bài này đã cho biết rằng họ thấy tăng cảm giác trong khi giao hợp cũng như tăng nhậy cảm ở khu vực âm đạo.

Biofeedback với EMG bề mặt:

Hiệu quả trong tăng trương lực và đau cơ đáy chậu, kể cả đau tiền đình

Hết triệu chứng trong 6 tháng và kéo dài 3-5 năm

Dụng cụ điều trị tiền đình EROS

Được FDA công nhận

Giúp làm tăng mạch máu tới tiền đình và môi lớn bằng cơ chế hút, và làm tăng độ ướt và cảm giác của âm đạo

Sử dụng 3 lần/tuần trong 3-5 phút

Gel bôi trơn

Sử dụng cho phụ nữ mãn kinh có mô âm đạo mỏng và khô

Không nên sử dụng gel bôi trơn chứa dầu vì có thể làm thủng, hư bao cao su

Nên sử dụng gel bôi trơn chứa silicon

Kem dưỡng ẩm cho âm đạo (Replens)

Chứa polycarbophil, tạo nên lớp màng dưỡng ẩm cho âm đạo, giảm tỉ lệ ngứa, rát hay co thắt âm đạo

Có thể thoa vào môi lớn, ngón tay hay dương vật

Sử dụng ít nhất cách 3 ngày, an toàn khi sử dụng hàng ngày

Điều trị bằng laser CO2

Hiệu quả giúp tái tạo mô liên kết và kích thích sản xuất collagen và sợi đàn hồi

Sử dụng ở phụ nữ không thể điều trị bằng nội tiết tố

Điều trị bằng thuốc

Androgen:

Sử dụng cho phụ nữ quanh tuổi mãn kinh

Có thể sử dụng dạng dán trên da

Chỉ mới được công nhận bởi hiệp hội thuốc châu âu.

Estrogen/Tibolone

Sử dụng trong trường hợp rối loạn ham muốn do teo âm hộ, âm đạo ở phụ nữ mãn kinh

Nguy cơ tái phát ung thư vú và đột quỵ ở phụ nữ lớn tuổi

Chưa được FDA công nhận

Flibanserin (Addyi)

Được FDA công nhận năm 2015 trong điều trị rối loạn ham muốn ở phụ nữ tiền mãn kinh

Là thuốc kháng serotonin đa chức năng

Sử dụng 1 viên/ngày

Tác dụng phụ: mệt mỏi, buồn ngủ, hạ huyết áp, chóng mặt

Ngưng thuốc nếu không cải thiện sau 8 tuần

Bupropion (Wellbutrin)

Thuốc hoạt động lên hệ thần kinh trung ương không phải nội tiết

Thuốc ức chế hấp thu norepinephrine-dopamin

Sử dụng ở phụ nữ tiền mãn kinh

Thuốc dãn mạch/ức chế PED-5

Điều trị ở phụ nữ tiền mãn kinh và hậu mãn kinh bị rối loạn kích thích mức độ nặng

Có hiệu quả hơn giả dược

Amitryptyline (tại chỗ)

Tránh tác dụng phụ toàn thân: chóng mặt

Dạng kem 2%

Tác dụng cần nghiên cứu them

Gabapentin (tại chỗ)

Tránh tác dụng phụ toàn thân: chóng mặt, táo bón, an thần

Có thể sử dụng liều thấp 2% hay liều cao 6%

Hiệu quả cao

Lidocain (tại chỗ)

Dạng kem 5%

thoa vào vùng tiền đình 2 lần/ngày hoặc trước khi quan hệ tình dục

hiệu quả cao

Botulinum A

Tiêm vào vùng tiền đình

Biến chứng rất hiếm: tụ máu, chảy máu, phản vệ, mất kiểm soát cơ vòng vùng chậu

Khuyến cáo sử dụng ở bệnh nhân có tăng trương lực cơ đáy chậu và đau âm hộ âm đạo

Ngoại khoa

PT cắt bỏ mô tiền đình

Hiệu quả cao trong trường hợp đau tiền đình khi giao hợp

Khuyến khích sử dụng dao lạnh, không sử dụng laser vì gây sẹo xấu và chậm lành vết thương

Phẫu thuật bao gồm:

Rạch da hình lưỡi liềm vùng đáy chậu

Cắt bỏ niêm mạc tiền đình sau, vòng hymnal sau, kéo dài tới đường Hart

Biến chứng: tụ máu, nhiễm trùng, chậm lành vết thương, tắc nghẽn tuyến Bartholin và tăng triệu chứng đau

Kích thích điện thần kinh qua da

Hiệu quả cải thiện triệu chứng đau và chức năng tình dục sau 20 đợt điều trị

Biến chứng

Giảm chất lượng cuộc sống

Ảnh hưởng đến thần kinh như lo âu, trầm cảm

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Waguih William IsHak (2017), The Textbook of Clinical Sexual Medicine, DOI 10.1007/978-3-319-52539-6

Mayo clinic staff (2016), Female sexual dysfunction, http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/female-sexual- dysfunction/basics/definition/con-20027721

Irwin Goldsteinet al (2010), Female Sexual Dysfunction, Textbook of Female Urology and Gynecology

Alan W. Shindelet al (2016), Sexual Function and Dysfunction in the Female, Campbell 2016