Sỏi bàng quang – chẩn đoán và điều trị

ĐẠI CƯƠNG

Định nghĩa

Sỏi bàng quang là sỏi đường tiết niệu dưới thường gặp nhất. Chiếm tỉ lệ 5% sỏi tiết niệu và 1,5% bệnh tiết niệu phải nhập viện.

Theo Ngô Gia Hy:

Sỏi bàng quang nguyên phát là sỏi từ thận rơi xuống bàng quang thông qua niệu quản.

Sỏi bàng quang thứ phát là sỏi tăng trưởng ngay tại bàng quang. Theo Benway B.M (Campbell 2015)

Sỏi nguyên phát/địa phương: gặp ở trẻ em; sự hình thành sỏi không có các yếu tố bất thường chức năng, giải phẫu hay nhiễm khuẩn; tác động hình thành sỏi chủ yếu do các yếu tố dinh dưỡng và kinh tế xã hội.

Sỏi thứ phát: thường gặp đàn ông lớn tuổi; kèm theo những bệnh lý tắc nghẽn đường tiết niệu dưới, sỏi trưởng thành tại chỗ trong bàng quang hoặc từ nhân sỏi từ đường tiết niệu trên ; thành phần sỏi phụ thuộc nhiều vào quá trình bệnh học và có/không tình trạng nhiễm khuẩn

Yếu tố nguy cơ

Tắc nghẽn đường thoát bàng quang làm tống xuất nước tiểu và mảnh sỏi nhỏ không hoàn toàn là điều kiện thuận lợi hàng đầu để hình thành sỏi (45% – 79% bệnh nhân sỏi BQ.

Các nguyên nhân thường gặp là:

Nam: tăng sinh tuyến tiền liệt

Nữ: niệu đạo gập xoắn (kinking) do thoát vị bàng quang, sa sàn chậu

Khác: hẹp niệu đạo, co thắt cổ bàng quang, túi thừa bàng quang không hoàn toàn Các bệnh lý đường tiết niệu dưới mắc phải khác cũng tạo điều kiện để tạo sỏi bàng

quang như dị vật bàng quang, bàng quang hỗn loạn thần kinh,…

LÂM SÀNG VÀ CẬN LÂM SÀNG

Lâm sàng

Triệu chứng cơ năng

Tiểu gắt: lan đến vùng hội âm, vùng qui đầu, tinh hoàn, dương vật. Triệu chứng này giảm khi bất động, gia tăng khi đi tiểu.

Tiểu nhiều lần, tiểu ngắt quãng, tia nước tiểu yếu.

Tiểu ra máu: tiểu máu cuối dòng, xảy ra khi rặn tiểu hay khi sỏi di chuyển.

Bí tiểu do sỏi kẹt niệu đạo.

Tiểu không kiểm soát: Sỏi rơi vào niệu đạo nhưng không làm nghẽn hoàn toàn niệu đạo

Triệu chứng thực thể

DRE, DVE: có thể sờ thấy sỏi (nữ), bướu tuyến tiền liệt (nam).

Thăm dò bằng dụng cụ: thấy dấu hiệu chạm sỏi.

Tiền sử

Thường ghi nhận có tiền căn bệnh lý đường tiểu dưới.

Cận lâm sàng

Xét nghiệm nước tiểu: pH, hồng cầu, bạch cầu, vi khuẩn, cặn lắng.

Siêu âm: số lượng, kích thước sỏi, kích thước tuyến tiền liệt, ứ nước đường tiết niệu trên.

KUB: số lượng, kích thước sỏi,; sỏi thận, niệu quản kèm theo

UIV: mức độ ảnh hưởng của sỏi lên thận, bệnh lý khác hệ niệu (lao, bướu)

MSCT-scan: tiêu chuẩn vàng chẩn đoán sỏi niệu, đánh giá bất thường hệ niệu

Nội soi bàng quang: số lượng, vị trí, hình dáng sỏi; túi thừa bàng quang, bướu bàng quang, bất thường niệu đạo, bướu tuyến tiền liệt.

CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán xác định

Chẩn đoán xác định thường dựa trên hình ảnh học (siêu âm, KUB, MSCT), nội soi bàng quang thấy sỏi.

Chẩn đoán phân biệt

Cần chẩn đoán phân biệt với sỏi đường tiết niệu dưới khác như sỏi niệu đạo, sỏi tuyến tiền liệt.

ĐIỀU TRỊ

Mục tiêu điều trị

Nhằm ba mục tiêu:

Điều trị sạch sỏi

Điều trị căn nguyên

Điều trị biến chứng

Điều trị nội khoa

Thuốc tan sỏi hiếm khi được ưu tiên vì thời gian điều trị kéo dài và không điều trị được nguyên nhân

Ngoại khoa

Tán sỏi bàng quang ngoài cơ thể

Nội soi bàng quang bóp sỏi/tán sỏi qua ngả niệu đạo bằng laser, máy tán sỏi siêu âm cho những sỏi có kích thước không quá 5cm.

Lấy sỏi bàng quang qua da

Mổ mở lấy sỏi bàng quang

Điều trị biến chứng

Sỏi gây ung thư bàng quang: điều trị ung thư bàng quang

Bàng quang nhỏ vì hóa xơ: mở rộng bàng quang bằng ruột

Nếu sỏi bàng quang gây suy thận: đặt Foley tại chỗ đễ tránh ứ đọng nước tiểu

Điều trị viêm bàng quang, viêm thận bể thận ngược chiều.

Điều trị căn nguyên

Nếu có căn nguyên kèm theo phải điều trị để tránh tái phát

Cắt túi ngách bàng quang

Cắt bỏ mô xơ cổ bàng quang

Cắt đốt nội soi tuyến tiền liệt

Cắt bao qui đầu hẹp

Điều trị hẹp niệu đạo

Điều trị ung thư dương vật