Khám tuyến vú

Chào bạn, nếu bạn là sinh viên Y Khoa đã, đang hoặc sắp đi thực hành lâm sàng tại bệnh viện thì không nên bỏ qua Khóa học kiến thức lâm sàng nội khoa này nhé! Đây là khóa học chất lượng được đánh giá cao bởi khoảng 400 thành viên đăng ký là các sinh viên Y Khoa trên khắp cả nước và các bác sĩ nội khoa.

ĐẠI CƯƠNG

VU2

Hình 1: Giải phẫu học mô tuyến vú

Tuyến vú của nữ giới nằm ở hai bên thành ngực trước, kéo dài từ khoảng gian sườn thứ hai đến thứ sáu, từ bờ ngoài xương ức đến đường nách giữa. Đôi khi mô vú còn kéo dài về phía hõm nách, gọi là đuôi nách của vú.

gpvú

Vú được chia làm bốn phần: (1) trên trong; (2) trên ngoài; (3) dưới trong và (4) dưới ngoài.

Hình 2: Vị trí tuyến vú và cách phân chia vùng

Tuyến vú không xuất hiện ở nam giới trưởng thành, nếu vú to là bệnh lý, gặp nhiều nhất là bệnh nữ hóa tuyến vú (gynecomastie) do nồng độ estrogen trong máu cao. Đa số bướu vú ở đàn ông là ung thư vú. Việc khám vú được kết thúc bằng khám vùng nách và vùng trên đòn để tìm hạch limpho. Nữ giới có thể được hướng dẫn để tự khám cho chính mình hàng tháng trong tuần lễ đầu tiên sau khi sạch kinh. Bệnh nhân thường đến khám bệnh vì đau ở vú và sợ bị ung thư vú. Triệu chứng này có thể gặp trong viêm tuyến vú và bướu vú. Các triệu chứng lâm sàng sau đây gợi ý khả năng ác tính (> 35 tuổi, núm vú bị rút vào, thay đổi màu sắc da vùng vú, chảy dịch hồng từ vú…).

Chuẩn bị:

Bệnh nhân được tư vấn, giải thích rõ ràng lí do để bệnh nhân chấp nhận việc thăm khám.

Phòng khám cần kín đáo, có đủ ánh sáng, đủ ấm cho bệnh nhân vào mùa lạnh.

Bệnh nhân ở trần từ phần eo trở lên, luôn có điều dưỡng nữ ở bên cạnh khi khám.

Bệnh nhân được ngồi hay nằm ở tư thế hoàn toàn thoải mái.

Nguyên tắc:

Khám vú cần so sánh 2 bên.

Khám đúng kỹ thuật nhằm tránh bỏ sót tổn thương và tránh phát hiện tổn thương giả.

Phải chú ý toàn thể lồng ngực và các vùng hạch.

Hình 3: Tư thế thăm khám

Thăm khám:

Tư thế ngồi: bệnh nhân ngồi thẳng trên ghế, hai tay buông thõng, bàn tay đặt trên đầu gối, hai chân không gác chéo.

Nhìn

Quan sát hai vú để so sánh độ lớn, sự đối xứng, bờ vú và độ cao của hai núm vú, ở một số phụ nữ có sự chênh lệch độ lớn vú và độ cao của hai núm vú.

Hình 4: Quan sát núm vú

Quan sát da vú, quầng vú và núm vú có thể thấy tĩnh mạch bàng hệ hiện rõ hoặc dãn to trong lớp dưới da. Bướu trong lớp dưới da có thể đội lên, thấy được trên bề mặt da. Vùng ửng đỏ hoặc phù nề có thể tương ứng với viêm vú hoặc áp xe vú, nhưng cũng có thể là tình trạng bùng phát của ung thư vú. Vùng da bị kéo chằng gọi là triệu chứng nhíu da hay dấu hiệu biến đổi da cam, cũng gặp trong ung thư vú. Quầng vú có thể bị kéo lệch, núm vú bị thụt vào cũng là triệu chứng ác tính. Tuy nhiên phải hỏi kỹ để loại trừ khả năng đã có từ lúc mới lớn. Đôi khi còn thấy được giọt dịch trắng đục hoặc giọt dịch hồng ở núm vú.

Thay đổi tư thế khi yêu cầu bệnh nhân ngồi nghiêng người ra trước, dang tay, giơ tay lên cao… để làm rõ độ dính của khối u, một vùng của vú bị nhíu da, bất đối xứng của 2 núm vú, nếp nách, vùng thượng đòn và vùng cổ.

Hình 5: Các tư thế thăm khám tuyến vú

Hình 6: Khối u vú (quan sát)

Tư thế nằm: bệnh nhân nằm ngửa hoặc tư thế Fowler (nằm đầu cao 45⁰), kê gối hoặc khăn dưới vai và vùng lưng cùng bên vú được khám.

Sờ:

Hình 7: Tư thế (nằm) thăm khám vú

Khám tốt nhất khi bệnh nhân ở tư thế nằm vì mô vú dàn trải đều ra, dễ xác định tổn thương. Bàn tay Thầy thuốc duỗi thẳng, lòng bàn tay phẳng, đè nhẹ nhàng để mô vú áp vào thành ngực, đây là “thủ thuật Velpeau” để xác định khối u trong vú, khám bằng các ngón 2, 3, 4, tuyệt đối không được bóp tuyến vú trong lòng bàn tay hoặc kẹp mô vú giữa hai ngón tay vì như thế sẽ tạo cảm giác “bướu giả”. Khám bằng cách xoa các ngón tay tại chỗ.

Hình 8: Bàn tay thăm khám vú

Việc sờ nắn đúng cách phải được tiến hành theo trình tự từ phần tư này sang phần tư khác, đừng quên đuôi vú trong hõm nách.

Hình 9: Thăm khám sờ tuyến vú

Có 2 cách khám: xoắn ốc (a) và ngang từ trên xuống theo từng nửa vú (b).

Vị trí khởi đầu

Hình 10: Cách khám tuyến vú: (a) theo hình xoắn ốc, (b) theo hình ziczac

Mục đích của việc sờ nắn là tìm và xác định tính chất của khối u vú: số lượng, vị trí (mấy giờ theo sơ đồ, cách đầu vú bao nhiêu cm), hình dạng, kích thước, mật độ, bề mặt, di động không, ấn đau không.

Bướu vú có mật độ chắc hay mềm, di động, phân biệt với mô vú lân cận, thường là bướu lành.

Vùng có mật độ chắc, giới hạn không rõ, gặp trong tăng sản nang (cystic hyperplasia). Hiện tượng nang hóa như thế thường gặp ở đuôi vú, giảm nhẹ khi vừa sạch kinh. Nên khám vào lúc này thì dễ nhận biết hơn.

KHÁM HẠCH

Các nhóm hạch limpho cần khám gồm 7 nhóm:

Nhóm hạch nách trung tâm
Nhóm hạch cánh tay
Nhóm hạch gian ngực (giữa 2 cơ ngực lớn và bé)
Nhóm hạch dưới vai
Nhóm hạch ngực
Nhóm hạch cạnh ức
Nhóm hạch trên và dưới đòn.

Hình 11: Các nhóm hạch quanh vú

Hình 12: Khám hạch vùng nách

Khi khám hạch limpho vùng nách, nếu khám nách trái người khám dùng bàn tay phải và ngược lại. Bàn tay người khám phải đặt sâu vào trong hố nách, các ngón tay hơi cong và vuốt dọc theo thành ngực là vách trong của nách, đi từ trên xuống dưới và từ sau ra trước. Khi khám hạch thượng đòn, người khám đứng phía sau bệnh nhân.

Nếu tìm được hạch limpho cần xác định các tính chất:

(1) vị trí, (2) số hạch, (3) kích thước, (4) mật độ, (5) độ di động, (6) ấn đau không.

BỆNH THƯỜNG GẶP

Viêm tuyến vú và áp xe vú

Thường xảy ra ở phụ nữ đang cho con bú, sữa ứ lại do ống dẫn sữa bị tắc. Nếu bị bội nhiễm sẽ làm viêm mô vú, dẫn đến áp xe vú nếu không điều trị đúng.

Bướu sợi lành tuyến vú

Thường gặp ở bệnh nhân còn trẻ, bướu có giới hạn rõ, mật độ chắc, di động, không đau, không dính da. Sờ được rõ hơn sau sạch kinh.

Ung thư vú

Nếu phát hiện được khi sờ, khó phân biệt với bướu sợi lành trong giai đoạn sớm. Triệu chứng điển hình: chảy dịch hồng, mật độ cứng, giới hạn không rõ, không đi động, nhíu da, có hạch vùng.

* Các điều cần lưu ý:

Khám lâm sàng phải được tiến hành cả hai bên, so sánh cả hai tuyến vú và các vùng hạch.

Để xác định “thay đổi mô vú” là bệnh lý, nên khám lại vào lúc sạch kinh.

Nếu “thay đổi khu trú” của một vùng mô vú nhỏ lại hoặc biến mất là thay đổi sinh lý.

Nếu “thay đổi khu trú” tăng thêm hoặc không mất đi là bệnh lý.

Trường hợp vẫn nghi ngờ thì có thể chỉ định: siêu âm tuyến vú, chụp nhũ ảnh, chọc hút bằng kim nhỏ (FNA: Fine Needle Aspiration) hay mổ sinh thiết để có kết quả giải phẫu bệnh. Đôi khi, có thể điều trị thử bằng các liệu pháp nội tiết (thường là kích thích tố nam) nhưng phải chắc chắn là không làm chậm trễ việc chẩn đoán và điều trị ung thư vú.

HƯỚNG DẪN TỰ KHÁM TUYẾN VÚ

Phụ nữ thuộc mọi lứa tuổi nên tự khám tuyến vú mỗi tháng một lần, trong một tuần đầu sau khi sạch kinh, nếu có phát hiện điều gì bất thường nên gặp bác sĩ ngay. Các bước kiểm tra như sau:

Bước 1: Ở tư thế xuôi 2 tay

Cởi trần đứng trước gương, 2 tay xuôi tự nhiên theo thân người. Nhìn thật kỹ vào ngực để quan sát đặc điểm của da, độ lớn nhỏ của vú, hình dạng núm vú. Nhìn thật kỹ để tìm những thay đổi bất thường như: dấu hiệu sưng nề của da giống như vỏ quả cam, vùng đỏ da, vùng lõm da, núm vú bị biến dạng hoặc bị kéo lệch hoặc bị tụt vào.

Cần nhìn và so sánh hai vú với nhau.

Hình 13: Nhìn qua gương (tự khám tuyến vú)

Bước 2: Ở tư thế đưa 2 tay lên đầu

Bạn đứng ở tư thế đưa cao 2 tay lên đầu hơi gập người về phía trước. Động tác này giúp cho bộ ngực của bạn đưa ra trước và giúp bạn dễ nhìn hơn.

Hãy nhìn thật kỹ hình dáng bên ngoài của hai vú và lưu ý những dấu hiệu bất thường như ở bước 1.

Hình 14: Nhìn qua gương – tay dang cao (tự khám tuyến vú)

Bước 3: Ở tư thế đứng chống hông

Bạn ở tư thế đứng chống nạnh, hơi gồng người một chút. Động tác này làm căng cơ ngực khiến cho hình dáng bên ngoài tuyến vú nổi rõ hơn.

Hình 15: Nhìn qua gương – tay chống hông (tự khám tuyến vú)

Bước 4: Ở tư thế một tay đưa lên đầu

Đưa một tay lên đầu và khám ngực bằng tay còn lại. Dùng 3 ngón tay xòe thẳng xoa nhẹ lên tuyến vú, bắt đầu từ trong quầng vú, vừa xoa vừa di chuyển ra ngoài theo đường xoắn ốc, hướng tâm.

Khi sờ thấy một vùng nào đó bất thường thì nên kiểm chứng vùng tương tự ở vú bên kia xem có giống hay không? Nếu giống là điều bình thường, bởi vì tuyến vú luôn luôn đối xứng với nhau cả về hình dạng bên ngoài lẫn cấu tạo bên trong.

Sau đó, bạn tiếp tục khám lên cao ở vùng nách, vì tuyến vú kéo dài đến tận vùng nách. Sau cùng dùng ngón tay cái và ngón tay trỏ nặn nhẹ núm vú xem có chảy nước vàng hoặc máu không? Hãy kiểm tra cẩn thận mỗi bên vú trong các tư thế này để có thể phát hiện ra những bất thường nếu có. Nếu mới bắt đầu tự khám vú thì có thể khám nhiều lần.

Hình 16: Sờ tuyến vú tư thế đứng (tự khám tuyến vú)