Tiếp cận viêm tụy mạn trên lâm sàng

Viêm tụy mạn (Chronic Pancreatitis) có lẽ được ít nhắc đến hơn ở trong chương trình học của bạn bởi vì viêm tụy cấp được gặp khá nhiều trên thực hành lâm sàng và nguy hiểm hơn viêm tụy mạn nhiều.

Tôi đã bàn luận khá nhiều về chủ đề viêm tụy cấp, tuy nhiên hôm nay tôi tiếp tục trình bày chủ đề viêm tụy mạn để bạn có thể hiểu rõ hơn về nó.

Đầu tiên bạn có thể tham khảo video về viêm tụy mạn.

Về giải phẫu và sinh lý tụy, bạn có thể xem tại bài viêm tụy cấp.

Định nghĩa viêm tụy mạn

Viêm tụy mạn được hiểu là:

– Viêm tiến triển tuyến tụy.

– Xơ hóa và phá hủy nhu mô tụy.

– Rối loạn chức năng tụy nội và ngoại tiết.

Như vậy, trong viêm tụy mạn xuất hiện thêm rối loạn chức năng tụy nội tiết.

Hình ảnh mô phỏng viêm tụy mạn: nhu mô tụy xơ hóa, xuất hiện nhiều sỏi trong ống tụy chính, nhu mô tụy, ống tụy giãn và thấy được nang giả tụy…

Tôi sẽ nói sơ qua sinh lý tụy nội tiết để bạn nhớ thêm:

Các tế bào tiết của đảo tụy

Gồm bốn loại tế bào:

+ Các tế bào alpha tạo ra glucagon và chiếm khoảng 20 %. Glucagon đóng một vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh glucose trong máu; mức đường huyết thấp kích thích sự giải phóng glucagon.

+ Các tế bào beta sản sinh nội tiết tố insulin và chiếm khoảng 75 %. Mức đường huyết tăng cao sẽ kích thích việc giải phóng insulin.

+ Các tế bào Delta chiếm 4% và tiết ra các hormone peptide somatostatin. Nhớ lại rằng somatostatin cũng được giải phóng bởi vùng dưới đồi (như GHIH), và dạ dày, ruột cũng tiết ra nó. Là một loại hormone ức chế, somatostatin của tuyến tụy ức chế việc giải phóng cả glucagon và insulin.

+ Các tế bào PP chiếm 1%, tiết ra các hormone polypeptide tụy, đóng một vai trò trong việc thèm ăn, cũng như trong việc điều chỉnh các hoạt động bài tiết nội tiết và ngoại tiết của tuyến tụy.

Nhìn chung, chúng ta chỉ cần nhớ 2 loại hocmon chính là Glucagon và Insullin bởi vì nó đóng nhiều vai trò trong chức năng tụy nội tiết cũng như liên hệ đến bệnh lý hay gặp trên lâm sàng.

Các nguyên nhân gây viêm tụy mạn

– Rượu (+++)

– Tắc nghẽn: sỏi, u

– Di truyền

– Tự miễn

– Chuyển hóa: tăng Lipid, tăng Calci

– Dinh dưỡng: VTM nhiệt đới

– Thuốc lá?

– …

Trong bài viêm tụy cấp, 2 nguyên nhân hàng đầu đó là sỏi mật và rượu.

Còn ở viêm tụy mạn đặc biệt nhấn mạnh đến rượu?

Vậy thì cơ thế nào khiến rượu có thể làm viêm tụy mạn?

Câu trả lời đã có ở bài viêm tụy cấp.

Tôi tóm tắt lại: Rượu phá hủy dần dần các ống tuyến tụy tạo thành xơ hóa => tắc nghẽn => viêm tụy mạn.

Tại sao hút thuốc lá có thể dẫn đến viêm tụy mạn?

Cơ chế chưa thật sự rõ ràng.

Trong các mô hình thì nghiệm tiếp xúc với khói thuốc lá trong khoảng thời gian vài tuần, chuột bắt đầu phát triển tổn thương tuyến tụy, tăng nồng độ zymogens tiêu hóa, trypsinogen và chymotrypsinogen trong tuyến tụy, và biểu hiện gen bị thay đổi, ảnh hưởng đến tỷ lệ trypsinogen so với chất ức chế nội sinh của nó (trypsin đặc hiệu tuyến tụy – chất ức chế; PSTI). Những động vật tiếp xúc với khói thuốc tăng tính nhạy cảm với viêm tụy do những thay đổi này. Thiếu máu cục bộ tuyến tụy trở nên tồi tệ hơn và tăng sự thâm nhập bạch cầu.

Các nghiên cứu chi tiết trong các phần tiếp theo tập trung vào nicotin và chất chuyển hóa mạnh của nó là NNK, cho thấy vai trò của các nitrosamine này và các con đường tiềm ẩn khởi phát bệnh.

Ảnh hưởng của khói thuốc lá không những làm tăng tiết men tụy, việc tiếp xúc với nicotin còn làm tăng nguy cơ ung thư tuyến tụy.

Có phải nhiều đợt viêm tụy cấp sẽ trở thành viêm tụy mãn tính?

Câu trả lời là có thể. Nhưng rất ít gặp viêm tụy cấp chuyển thành viêm tụy mạn.